कोभिड महामारीको असर एवम् लगत्तै शुरु भएको रुस युक्रेन युद्धको असर स्वरुप गत आवमा नेपालको बाह्य अवस्था एकदमै खराब अवस्थामा थियो । अघिल्लो आवदेखि लगातार घाटामा रहेको देशको शोधनान्तर स्थिति चालु आवको तेस्रो महिनादेखि भने लगातार सकात्मक रहेको छ । शोधनान्तर स्थिति भनेको नेपालमा भित्रिने र नेपालबाट बाहिरिने रकमको वास्तविक तथ्यांक हो । राष्ट्र बैंकको चालु आवको पछिल्लो छ महिनाको तथ्यांक अनुसार देशको शोधनान्तर अवस्था क्रमशः सुधार हुँदै गएको छ । चालु आवको पहिलो महिना २२ अर्ब ६३ करोड रुपैयाँ, दोस्रो महिना २३ अर्ब ६८ करोड रुपैयाँले नकारात्मक रहेकोमा तेस्रो महिनादेखि सकारात्मक हुन थालेको हो । असोज महिनामा १२ अर्ब ४३ करोड रुपैयाँले सकारात्मक रहेको शोधनान्तर अवस्था कात्तिकसम्ममा आइपुग्दा २० अर्ब ३ करोड रुपैयाँ र मंसिर महिनासम्म पुग्दा ४५ अर्ब ८४ करोड रुपैयाँले सकारात्मक हुन पुगेको हो । चालु आवको पुससम्म शोधनान्तर अवस्था झन्डै १ खर्ब रुपैयाँ पुगेको छ। यसले नेपालको बाह्य अवस्था विस्तारै सुध्रिदै गएको संकेत गर्दछ ।
सरकारले पुस १ गतेदेखि लागू हुने गरी मदिरा, मोबाइल र सवारी साधनको आयात खुला गरेको थियो । आयात खुला गरेपछि यसको सिधा असर भने विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा देखिएको छैन । मंसिर मसान्तसम्म ९ अर्ब ८२ करोड अमेरिकी डलर विदेशी मुद्रा सञ्चिति रहेकोमा पुस मसान्त एक महिनाको अवधिमा २७ अर्ब डलरले घटेर ९ अर्ब ५४ करोड डलरमा सिमित भएको छ ।
चालु आर्थिक वर्षको पुस मसान्तसम्म आउँदा रेमिट्यान्स आप्रवाहमा वृद्धि एवम् सरकारले विगत केही महिनादेखि सवारीसाधन, मदिरा, मोबाइललगायतका वस्तुहरुको आयातमा लगाएको प्रतिबन्धका कारण नेपालको शोधनान्तर स्थिति सकारात्मक देखिएको हो । बजारमा मन्दीको असरस्वरुप सामानको माग नहुँदा आयात व्यापार समेत २०.७ प्रतिशतले घटेको छ । यसको सकारात्मक असर समेत शोधनान्तर अवस्था सकारात्मक बन्न पुगेको एक अर्थविद्ले बताए । नेपालले रेमिट्यान्स आप्रवाहका लागि गरेको विभिन्न प्रयासमध्ये वैदेशिक रोजगारमा गएका कामदारलाई आइपीओमा कोटा छुट्याउने नीति पनि एक हुन सक्दछ । आइपीओ कोटाले गर्दा समेत रेमिट्यान्स बढ्न सघाउ पुगेको अर्थविद्को दाबी छ । चालु आवको पुससम्म आइपुग्दा ५ खर्ब ८५ अर्ब ८ करोड रुपैयाँले रेमिट्यान्स भित्रिएको छ भने मासिक रुपमा पुसमा मात्रै सबैभन्दा बढी १ सय ४ अर्ब ५८ करोड रुपैयाँ रेमिट्यान्स भित्रिएको छ ।
छैठौ महिनासम्म आइपुग्दा देशको कुल विदेशी मुद्रा सञ्चिति १० अर्ब ३० करोड अमेरिकी डलर पुगेको छ । देशमा विद्यमान मुद्रा सञ्चितिले ९.१ महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात गर्न पर्याप्त रहेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ। पुस महिनादेखि लागु हुने गरी सरकारले मोबाइल, मोटरसाइकल, मोटर र मदिराको आयात खुला गरेको थियो । यसका बाबजुद पनि पुस महिनामा विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा बढेकाे छ । राष्ट्र बैंकका अनुसार पुस महिनामा अघिल्लो महिनाभन्दा विदेशी मुद्रा सञ्चिति ४८ करोडले बढेको छ ।
आयातको २०.७ प्रतिशत प्रतिशत घट्दै जानु एवम् निर्यात समेत ३२ प्रतिशतले घट्दै जाँदा देशको समग्र व्यापार घाटा अघिल्लो आवको सोही महिनाको तुलनामा २०.७ प्रतिशतले खुम्चेर ७ खर्ब ९२ अर्ब ६७ करोड रुपैयाँ पुगेको छ ।
अमेरिकी डलर हरेक दिन बलियो हुँदै जाँदा चालु आवको पहिलो महिनामा रेमिट्यान्स पनि बढेको देखिएको छ । देशमा साउनमा ९२ अर्ब २१ करोड, भदाैंमा ९४ अर्ब २१ करोड, असोजमा पनि ९४ अर्ब १ करोड, कार्तिकमा ९६ करोड ९९ लाख रुपैयाँ, मंसीरमा १ खर्ब २ अर्ब ४६ करोड र पुस महिनामा १ खर्ब ४ अर्ब ५७ करोड रुपैयाँ रेमिट्यान्स नेपाल भित्रिएको छ । पुस महिनाको रेमिट्यान्सको वृद्धिदर अघिल्लो वर्षको सोही महिनाको भन्दा २४.३ प्रतिशतले बढी हो ।
पुस महिनासम्म नेपाल भित्रिएका पर्यटकहरुबाट २८ अर्ब ८ करोड रुपैयाँ आम्दानी गरे पनि नेपालीहरु विदेश भ्रमण एवम् अध्ययनको लागि भनेर ५१ अर्ब ४५ करोड खर्च गरेका छन् । नेपालको खुद सेवा आय ३१ अर्ब २७ करोडले घाटामा रहेको छ ।
पुस महिनामा आयात व्यापारमा कमी आएर खुद व्यापार घाटामा कमी आउनु एवम् रेमिट्यान्स आप्रवाहमा समेत सुधार देखिदा देशको शोधनान्तर स्थिति नाफामा गएको छ । बजारमा माग नभएर आयात घट्दै जाँदा र रेमिट्यान्स आप्रवाहमा वृद्धि हुँदा शोधनान्तर स्थिति नाफामा देखिनु सकारात्मक देखिए पनि आगामी दिनमा वैदेशिक मुद्रा सञ्चिति बढाउने दिशामा सचेत रहनुपर्ने सुझाव अर्थविद्हरुले दिएका छन् । देशले अहिलेको तरलता संकटको समयमा विदेशबाट धेरै भन्दा धेरै लगानी भित्रयाउनु पर्नेमा चालु आवको ६ महिनासम्म ७४ करोड ९४ लाख रुपैयाँ मात्रै वैदेशिक लगानी भित्र्याएको छ । सरकारले मोबाइल, मोटरसाइकल, मदिरालगायतका वस्तु खुला गर्दा पनि विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा सुधार हुनुका साथै शोधनान्तर अवस्था सकारात्मक नै देखिएकाले अर्थतन्त्र सुधारोन्मुख नै देखिएका संकेतकाे रुपमा यसलाई लिनुपर्छ।
